Page 1095 - Całość pdf + okładka

zachowując jednakową odległość między nimi, np. 10 - 15cm. Pierwszy okrąg może mieć ok.
50 cm. Okręgi powinny być trwałe (można narysować je farbą). W środku okręgów
umieszczają na stałe gnomon prostopadle do podłoża.

Etap 2
Wyznaczenie najkrótszego cienia i momentu południa słonecznego.

W dniu 23 września lub najbliższym słonecznym uczniowie w godzinach, np. 11.30 – 12.30
pod opieką nauczyciela udają się na plac szkolny i dokonują obserwacji długości cienia
gnomonu w celu wychwycenia najkrótszego cienia. W trakcie obserwacji rysują cienie co
kilkanaście minut. Najkrótszy z zaobserwowanych cieni wskazuje kierunek północy.
Przedłużenie tej linii jest południkiem miejscowym. Można zaznaczyć go na stałe na podłożu
i obliczyć jego wartość.

Sposób drugi (w sytuacji, gdy nie ma możliwości stałej obserwacji i uchwycenia najkrótszego
cienia):
W dniu 23 września lub najbliższym słonecznym uczniowie ok. godziny 10.00 pod opieką
nauczyciela udają się na plac szkolny i rysują cień gnomonu, starając się uchwycić moment,
w którym cień dotyka najbliższego okręgu. Następnie mniej więcej co 15 min dokonują
obserwacji, aż cień ponownie dotknie tego samego okręgu (można zaznaczać obserwowane
cienie).
W celu wyznaczenia kierunku północy uczniowie dzielą na pół odległość między cieniami
sposobem matematycznym. Wyznaczony punkt łączą z gnomonem. Powstała linia wskazuje
kierunek północy. Cień wyznaczający kierunek północy jest najkrótszym cieniem rzucanym
przez gnomon w ciągu dnia.
Przedłużenie tej linii jest południkiem miejscowym. Można zaznaczyć go na stałe na podłożu.

Następnego dnia uczniowie wyznaczają moment południa słonecznego. W tym celu
obserwują cień gnomonu i odczytują czas, w którym ten cień pokryje się z zaznaczonym
wcześniej najkrótszym cieniem.

Etap 3
Wyznaczenie szerokości miejscowości, w której znajduje się szkoła.

Wykorzystując najkrótszy cień uczeń przy pomocy sznurka wyznacza kąt pod jakim padają
promienie słoneczne. W tym celu łączy koniec cienia z wierzchołkiem gnomonu.
Kątomierzem mierzy kąt między sznurkiem, obrazującym promień Słońca, a podłożem.
Wartość odczytana na kątomierzu wskazuje wysokość Słońca nad widnokręgiem w południe
słoneczne.
Uczniowie obliczając dopełnienie wyznaczonego kąta do kąta prostego, uzyskują wartość
szerokości geograficznej dla miejscowości, w której jest szkoła. Jest to jednocześnie kąt pod
jakim nocą można zaobserwować Gwiazdę Polarną.